Энэ ч гэсэн зуурдынх

Хэзээ нэгэн цагт танд хэнд ч итгэхэд хэцүү юм шиг санагдаж байсан үе бий юу? Ойр гэж бодож байсан бүх зүйл хол, минийх гэж сэтгэж явсан бүхэн хүнийх, ирээдүй минь гэж зүтгэж хийсэн зүйлс үнэндээ хоосон болох үед танд ямар сэтгэгдэл төрөх вэ? Үнэнийг хэлэхэд надад яг одоо яг л ийм байна. Хүн бүрийг өөр шигээ гэж эндүүрч явсан маань миний хамгийн том алдаа байж. Хамгийн ойр байгаа хүн л хамгийн хүчтэй цохидог гэсэн аймшигтай үнэн үгийг нээг их тоодоггүй байсан би энэ бүхний дараа нэг л сонин байдалд орчихоод гарч чадалгүй өдийг хүрчихлээ. Юу хийхээ бодож хэсэг явлаа, одоо хэнд итгэх билээ гэж бас баахан тээнэгэлзлээ. Ийм үед ганцаараа байх шиг утгагүй юм байхгүй юм байна, үгүй тэгээд өөр хэнтэйгээ ч байх билээ би.
Гэхдээ тэр үед надад бас хөөрхөөн юм бодуулчихсан нэгэн түүх бас бий. Юу гэхээр Израйлийн хаан Соломон дэлхийн хамгийн мэргэн хүн байсан гэгддэг бөгөөд түүний хуруунаас нь хэзээ ч салдаггүй нэгэн бөгж түүнд байжээ. Бөгжин дээр “Бүх юм зуурдынх” гэсэн бичиг байсан ба Соломон ямар нэгэн асуудалд уурлаж, бухимдах үедээ түүнийг харж тайвширдаг байсан юм байна л даа. Гэтэл нэг удаа бүр дэндүү их уур нь хүрч бөгжнийх нь бичиг түүнд нөлөөлсөнгүй гэнэ. Хаан ч уурлаж бөгжөө суга татан хаяад уурлан сууж байхдаа бөгжнийх нь дотор талд бас өөр нэг бичиг байгааг олж харжээ. Харин ямар бичиг байсан гээч... “Энэ ч гэсэн зуурдынх”Цааших үйл явдлыг өөрөө гадарлаж байгаа гэж найдаж байна, ямартаа ч энэ түүх намайг бага ч гэсэн тайвшруулсан юм. Ямар ч хэцүү зовлон бэрхшээл тулгарлаа ч энэ нь түр зуурынх гэдгийг би дахин санасан нь надад их тус болсон юмдаг. Бурхан шударга учраас би баяртай байна. Одоо хэцүү зүйлс тохиолдож байж болох ч хожим нь тэр надад илүү сайныг, бүр хамгийн сайныг нь надад бэлдсэн гэдгийг би мэдэж байна. Бүх юм зуурдынх

10 сарын 6

Тээр нэг жилийн тээр нэг сайхан намрын нартай налгар өдөр хорвоо дэлхий дээр Эрхэмбаяр миний бие аав Батсүрэнгийнхээ отгон хүү нь болон мэндэлж хүн болох амьдралынхаа гарааг эхэлсэн юм. Тэр мөчөөс хойш сайнтай муутай хорвоогийн өдрүүд ээлжилсээр аль хэдийн 19 жил өнгөрснийг бодохоор хамрын самсаа шархирахгүй байхын аргагүй ээ, эрхэм хүндэт уншигчид аа. Би гэж хүн ганцхан жилийн дараа 20 нас хүрэх гэж байдаг... Мэдээж жилд ганцхан болдог болохоороо төрсөн өдөр хүн бүрт гоё л байдаг байх. Хүмүүс бэлэг өгөөд л, баяр хүргэсэн мессежүүд цувраад л, энэ жил бүр намайг төрлөө гээд анхны цас хүртэл орчих шиг болсон шүү. Энэ мэтээр төрсөн өдрүүд цуварсаар 60 гарсан өвгөн болох цаг минь ойрхон ч юм шиг санагдана. Төрсөн өдөр хичнээн баярын өдөр ч гэсэн бас нөгөө талаараа хүн бүрт өөрийнх нь зорилгыг сануулах гэсэн Бурханы нэг мэргэн арга ч гэлтэй... Учир нь би олоон жилийн өмнө тэр л зорилгыг ертөнцөд гүйцэлдүүлэхийн тулд энэ л өдөр уйлан байж өөрийнхөө ирснийг зарласан билээ. Тиймээс хүн бүр /намайг оролцуулаад/ энэ л өдрөө өөрийгөө дахин хурцалж, өөртөө үнэлэлт дүгнэлт өгч, дараачийн энэ өдрөөр хэн болсон байх ёстойгоо дахин санаж байх хэрэгтэй мэт санагдана. За хэсэг зуур уянгын халилаа түр орхиод миний төрсөн өдөр хэрхэн өнгөрсөн талаар хэдэн мөр бичье.
Хамгийн түрүүнд баярын цахилгаануудыг дурьдах хэрэгтэй болов уу. 00.00 цаг гарав уу үгүй юу л утасанд маань тоотой хэдэн мессеж ирж сонсогдов. Уншиж үзтэл намайг төрсөнд баярлаж явдаг хүн байдаг болохыг, бас хэдэн хүний хамгийн сайн найз болохоо, бас ёстой бодоогүй хүмүүс миний төрсөн өдрийг мэддэг болохыг гээд олон шинэ соргог мэдээ, урмын үгнүүд уйлуулах шахаад утсан дээр минь зурайна. Хариунууд бичиж байх зуураа нойроо дийлэлгүй диван дээрээ дуг хийчихсэн гэдгээ бүүр шөнө дунд л сэрэх үедээ олж мэдэв. Өглөө боллоо, аав ээж 2 барьж аваад намайг нэг нэг үнсэв. Би ч баярлаад цонхоор хартал цагаан өнгийн цас гэдэг нэртэй зүйл нүдэнд өртөвөө хөө. Төрсөн өдрөөр анхны цас орох бас л гоё л юм билээ. Өдөр болтол зурагт энэтэр үзээд гэртээ амрав, ер нь ойрд гэртээ амраагүй надад хайртай хонгор гэр минь их л дотно санагдаж алжаалыг минь нилээн тайлжээ. Өдөр ч болж Сокотой уулзана гэж тохирсон цаг болоод би хувцасаа өмсөөд Их дэлгүүрийн зүг хүлгийн жолоо залав бололтой. Баахан л юм цуглуулж цуглуулж, ногоо мах торт тэргүүтэй зүйлсээ аваад Байгалаагийнд очив /тохирсны дагуу/ . Удалгүй Энхэма, Төөгөө 2 шил шилээ даран орж ирснээр даруухан төрсөн өдрийн үдэшлэг маань албан ёсоор эхлэв. Хоолоо хийж байх зуураа хаа хамаагүй орчлонгийн хамаг бүхнийг хамж шимж ярьсаар суутал хоол оройтох гээд байгаа ч юм шиг санагдаад төрсөн өдрийн эзэн би бээр ханцуй шамлан хоол руу эргэлт буцалтгүйр орлоо. Хоол ч удалгүй болж, бид ч амтлан идсээр, самараа цөмсөөр, бичлэгээ хийсээр, зургаа дарсаар шөнийн 2 цаг болж хот нойрсоод шонгийн модон доор “Хар сарнай” хоюул зогсноо. Харих ёстой цаг минь нэгэнт өнгөрчээ, тийм би шөнийн бугсана мөөн гэж дуулахыг хүсээгүй тул бараа бологсодоо дагуулан Байгалаагийнхийг орхин өөрийн өргөө рүүгээ такси хөлөглөн хүрч ирэв. Сайхан хоол идсэн гэж бие минь баахан ядарсан байсан тул хувцасаа тайлж шидээд шууд л ор руугаан үсрэн орж гүн нойрондоо шумбалаа. Хот нойрсоод, хот сэрлээ. Мафынхан намайг устгаагүй байгаа нь тодорхой болж би өөрийнхөө 19 насны анхны өдрийг амжилттай эхлэв.
20 нас хүртэл хийх юм их л байгаа юмсан. Бүгдийг нь амжуулах хоншоор надад байгаа л гэж итгэнэм... байгаа дөө.

Ерөнхийлөгчид бичих захидал (2-р хэсэг)

Энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Ширээнийхээ ард тухлан суугаад би хэсэг зуур хайртай монгол орныхоо тухай бодон суулаа. Эх орон минь ямар сайхан юм бэ гэж бодож өссөн миний багын бодол одоо хүртэл хэвээрээ ч өөр өнцгөөс харахад эх орон, ард түмнээ өрөвдөөд байх юм. Наймхан зууны тэртээ дэлхийн талыг эзлэн сууж, их гүрнүүдийг өмнөө сөхрүүлэн түүхийг сэлмээрээн сийлж явсан монголчууд одоо ямар хүмүүс болчихоод байгааг хараад юу биднийг ингэтлээ гундаав гэхээс өөр бодол орж ирэхгүй нь. Хөөрхий миний ард түмэн нар мандахдаа тэдэнд ямар сайхан өдөр бэлэглэдгийг, тэнгэр цэлмэхдээ орчлон ертөнцийн талаар юу гэж дуулдагийг мэдрэх ч сөхөөгүй өдөр тутмынхаа өрөвдөлтэй амьдралдаа зууралдан баргар царайлан алхацгаах юм. Аргагүй шүү дээ тэдний нүдийг нь таглаж, чихийг нь бөглөчихөөд амласан замаасаа өөр газраар дагуулж яваад байгаа юм чинь. Төр гэсэн том аппарат төсвөө хэдэн зуун тэрбумаар нь батлаж байхдаа ард түмнээ боддог эсэх дээр итгэлтэй байдаг хүмүүс монголд хэд байгаа бол? Амьдралын баталгаа байтугай өнөөдрийнхөө хоолыг яаж зохицуулъя даа гэж бодож яваа эцгийн дотор ямар мэдрэмж нуугдаж байгааг төсөөлөх сэтгэхүйн цар хүрээ надад дутагдаж байна. Хүний амьд явах баталгаа юугаар баталгааждаг юм бол? Дансанд байгаа хэдэн төгрөг үү? Цоо эрүүл бие цогцос уу? Өнөө оройны маань идэх хоол, маргаашын өмсөж гарах цэвэрхэн хувцас юм болов уу? Эрх чөлөө, эрүүл тогтолцоотой хүмүүнлэг нийгэм үү??? Аль нь ч байлаа гэсэн эдгээр зүйлс бүхэлдээ нийгэмээс яалт ч байхгүй хамааралтай. Гэтэл нийгэм гэдэг хийсвэр ойлголт маань түүнийг хөтөлж явдаг нийгэм, улстөрийн зүтгэлтнүүд гэгдэх удирдлагаасаа нилээн хамаараад байх юм. Удирдлагынхаа тухай бодох үед шууд дотор харанхуйлаад явчихлаа. Яаж байна аа? Ингэж болохгүй л юмсандаа. Удирдагч хүн ялангуяа бүхэл бүтэн улс орныг удирдаж байгаа хүнийг ард түмэн нь уг нь зөвөөр хардаг байвал уг нь зүгээрсэн. Гэтэл яагаад гэдгийг нь тайлбарлалтгүй бараг л миний мэдэх хүн бүр л тэр хүнд их дургүй байх юм. Улс орны жолоог итгээд атгуулж байхад зөв тийш нь залсангүй гээд тэр юм болов уу гэж би хальт дүгнэлээ. Ялангуяа одоогийнх шиг эгзэгтэй үе монголд дахиж олдох болов уу яах бол. Яг л торгон зааг дээр зогсож байгаа монгол орон маань өөдлөх уруудахаа шийдэх гээд хэцүүхэн л байна. Монгол орон үнэхээр бүхий л талбар дээрээ түүхэн шийдвэрлэх мөч дээрээ яахын аргагүй тулаад ирчихэж. Одоо байгаа олон зүйлс өөрчлөгдөхгүй бол бид дээшээ халин дүүлэх талаар биш доошоо яажшуухан өвдөлт багатайхан унах вэ л гэж бодох болох байхдаа.
Өнөөгийн залуус ирээдүйн монголыг тодорхойлно, тэдний үр хүүхдүүд 40, 50 жилийн дараа монголын жолоог залж явна. Гэтэл залуус маань одоо хаана явцгаана вэ? Өөрөө би залуу хүн учир дийлэнх залуучуудын алхаад байгаа зүг нь гэрэл гэгээтэй, сайхан төгсгөл биш гэдгийг мэдэж байна. Тэдний төлөө анхаарал тавих, зөв шийдвэр гаргадаг болоход нь туслах төрийн болон төрийн бус байгууллагууд маань хаана яваад байнаа? Хүн хэдий ухаантай ч хэлэхээс нааш гэдэг үг байдгийн адилаар хэн нэгэн тэдэнд бурууг нь харуулж, зөвийг нь зааж өгөхгүй бол замын төгсгөл ямар онцгүй гэдгийг мэдэхгүйгээр тэндээ хүрэх нь ойлгомжтой.
Хүнд сурталын механизм дээрээсээ доошоо нэвт шувт автагджээ. Ажил хийх боломж ер нь л алга болчихсон байна шүү дээ. Хүн бүр өөрийнхөө ажлаа бусдын төлөө биш өөрийнхөө эрх ашгийн төлөө хийх юм. Нэг л биш ээ. Ер нь л биш ээ. Үйлчилгээний байгууллагууд хүртэл үнэд орчихоор чинь төрийн байгууллагууд нь яаж дутах билээ дээ. Ийм зүйлсийг харж, ийм механизмаар урагшилж байгаа өсвөр үеийнхэн ийм л үлгэр дуурайл авна шүү дээ.
Монголчууд ямар нэгэн зүйлийг харах хэрэгтэй байна гэж би хувьдаа дүгнэж байна. Юу вэ гэхээр хөгжил, сайхан амьдрал, өөр нийгэм. Энэ бүгдэд хамтдаа л хүрч чадна, түүнээс тамын тогооныхоо үлгэрийн гол дүрд тоглож суусаар байтал эх орон маань хогийн сав, харанхуй нүх болж дууслаа. Альваа зүйлд массыг хөдөлгөнө гэдэг бол цэвэр удирдагч хүний үүрэг. Харамсалтай нь монголд удирдагч жинхэнэ утгаараа алга, зөвт удирдагч. Ардчилал ялснаас хойш монголчууд аль хэдийн 17, 18 жилийг ардаа үджээ. Картын бараанд оочирлон талхаар л амьдралаа борлуулж байсан тэр үеийг бодвол монгол харьцангуй дээшлэсэнтэй хэн ч маргахгүй. Гэвч арван хэдэн жил гэдэг бол ёстой жинхэнэ дусал усаар хадыг цоолоход хангалттай хугацаа, харин бид үүнийг хэдэн худал амласан хулгайч нарт итгэснээрээ бүрэн дүүрэн ашиглаж чадсангүй. Дахиад энэ байдал үргэлжиллээ гэхэд монгол сөхөрнө гэж та бодохгүй байна уу? Тиймээс ухаалаг байцгааж ухаалаг нэгнийг олж ухаалгаар урагшилцгаая

Соёл урлаг, боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн хамгаалал, жижиг дунд үйлдвэрлэл гээд бидэнд үнэхээр нүүр бардам хэлчихээр хүчтэй салбар юу байна аа? Бүхэл бүтэн улс байж харамсалтай, эмгэнэлтэй.
Тэглээ гээд гутраад архинд орох биш, өөрийнхөө чадах энгийн жижиг зүйлээс эхлэн өөр зүйлсийг сэтгэж амьдарцгаая. Хэзээ нэгэн цагт бид томорч л таарна тэр үедээ эхлэх биш одоо л эхлэх цаг нь гэж би мэдрээд байна. Хамтдаа эхэлцгээе. Өөрчлөлтийг өөрөөсөө...